İSTANBUL (AA) - Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) analizinde, kartla harcama verileri üzerinden talep koşullarını değerlendirirken kart kullanım oranındaki artışın etkisinin arındırılmasının önem taşıdığı belirtilerek, "Kart kullanım tercihi etkisinden arındırılmış olarak bakıldığında harcamalardaki artış daha ılımlı. Dahası, bazı dönemsel ayrışmalar dışında, bu düzeltilmiş harcama verisi özel tüketimin seyri ile oldukça uyumlu." değerlendirmesine yer verildi.
TCMB yardımcı ekonomistleri Ece Taşan Özel ve Orhun Özel ile araştırmacı Tahamuhammet Süleyman tarafından hazırlanan "Kart Kullanım Oranı ve Kartla Yapılan Harcamalar" analizi, Bankanın blog sayfası Merkezin Güncesi'nde yayımlandı.
Analizde, kartla yapılan harcamaların yüksek frekanslı olması ve zamanlı bilgi sunması nedeniyle talep koşullarını izlemede yoğun kullanıldığı belirtildi.
Bu göstergenin, gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) içindeki özel tüketim kalemiyle de 2021 yılına kadar uyumlu bir seyir izlediği bildirilen analizde, ancak son yıllarda kartla yapılan harcamaların ivmelenme kaydederek özel tüketimin seyrinden ayrıştığı ifade edildi.
Analizde, bu ayrışmanın, kartla yapılan harcamalardaki artışın yalnızca talep gelişmelerine değil, aynı zamanda tüketicilerin ödeme tercihindeki dönüşüme yani nakitten kartlı ödemeye yönelimin artmasına bağlı olduğunu akla getirdiği kaydedilerek, "Bu yazıda, uzun dönemli bir kartla harcama oranı serisi oluşturuyor ve kartla yapılan harcamalar verisinden ödeme tercihlerindeki değişimleri dışlayarak daha sağlıklı bir talep göstergesi elde ediyoruz." denildi.
Kartla yapılan harcamaların son dönemde hızlı bir şekilde arttığına işaret edilen analizde, şu değerlendirmelere yer verildi:
"Bu artışta talep dinamiklerinin yanı sıra geleneksel ödeme yöntemi olan nakitten karta geçiş de etkili. Nitekim, güncel çalışmalar kartla ödeme sıklığının kayda değer biçimde arttığını ortaya koyuyor. Bu yükselişte, dijitalleşme ve temassız ödeme sistemlerinin yaygınlaşması gibi teknolojik gelişmelerin yanı sıra enflasyonun yükselerek nakit taşımayı daha maliyetli hale getirmesi temel faktörler olarak karşımıza çıkıyor."
Analizde, dolayısıyla ödeme alışkanlıklarındaki değişimlerin, kartlı harcamalar verisini kullanarak talebe ilişkin yorum yaparken kart kullanımındaki artışın da dikkate alınmasını gerektirdiği ifade edildi.
Kartla yapılan harcamaları bu değişimden arındırmak için de kart kullanım oranını bir zaman serisi olarak tahmin edilmesinin gerektiğinin altı çizilen analizde, kart kullanım eğilimlerini ölçebilmek için tüketicilerin toplam harcama düzeyine ilişkin verilere ihtiyaç duyulduğu ve bu kapsamda akaryakıt sektörünün önemli bir referans sunduğu belirtildi.
Analizde, bunun nedeni olarak bu sektörde hem toplam satış miktarına hem de kartla yapılan harcama verilerine ulaşılabilmesi gösterildi.
Kartla yapılan akaryakıt harcamalarını toplam akaryakıt satışlarına oranlayarak, sektöre özgü bir kart kullanım oranı hesaplandığına değinilen analizde, "Özellikle 2021 yılı sonrasında bu oranda dikkat çekici bir artış gözleniyor. Diğer sektörlerde de benzer bir eğilimin olduğunu varsayarsak, kartlı harcama verilerini bu tercihin zaman içindeki değişiminden arındırarak, toplam tüketim harcamalarını daha doğru yansıtan bir göstergeye ulaşmamız mümkün hale geliyor." ifadelerine yer verildi.
Analizde, kartla yapılan harcamaları daha sağlıklı bir talep göstergesi olarak takip edebilmek için, öncelikle hesaplanan kart kullanım oranından faydalanarak kart kullanım tercihi düzeltilmiş serilerinin elde edildiğine vurgu yapılarak, şunlar kaydedildi:
"Daha sonra bu serileri fiyat etkilerinden arındırarak reel harcama eğilimlerini daha net bir şekilde izleyebiliyoruz. Bu şekilde elde ettiğimiz kart kullanım eğilimi düzeltilmiş ve düzeltilmemiş harcama verileri arasında 2021 sonrasında önemli bir farklılaşma gözlüyoruz. Kart kullanım oranının belirgin bir biçimde yükseldiği bu dönemde kartla yapılan harcamalar güçlü bir ivmelenme kaydediyor. Ancak, kart kullanım tercihi etkisinden arındırılmış olarak bakıldığında ise harcamalardaki artış daha ılımlı. Dahası, bazı dönemsel ayrışmalar dışında, bu düzeltilmiş harcama verisi özel tüketimin seyri ile oldukça uyumlu."
Analizin özet kısmında, kartla yapılan harcamaların talep dinamiklerini izlemek için değerli bir öncü gösterge niteliği taşıdığı vurgulanarak, ancak son yıllarda bu harcamaların ivmelenerek özel tüketim harcamalarından ayrıştığına dikkat çekildi.
Bu ayrışmada, tüketicilerin nakitle ödeme yönteminden kartla ödemeye geçmesinin etkili olduğu belirtilen analizde, "Bu nedenle, kartla harcama verileri üzerinden talep koşullarını değerlendirirken kart kullanım oranındaki artışın etkisinin arındırılması önem taşıyor. Bu etki arındırıldığında ise kartla yapılan harcamaların son yıllarda, özellikle parasal sıkılaşma sonrasında, daha ılımlı bir artış göstererek özel tüketimin seyriyle daha uyumlu bir görünüm seyrettiği görülüyor." değerlendirmesinde bulunuldu.
Muhabir: Ali Canberk Özbuğutu
